COTABATO CITY (June 13, 2023) ― Ibinigay ng Bangsamoro Parliament Local Government Committee ang kanilang pangako na magpasa ng mga panukalang batas na magbibigay daan para sa paglikha ng walong (8) bagong munisipalidad sa BARMM Special Geographic Area (SGA) bago ang nakatakdang 2023 barangay elections sa Oktubre, na nagpapahintulot sa bagong tatag na mga munisipalidad na lumahok sa pambublikong konsultasyon, sa paparating na Sanggunian Kabataan at Barangay elections, ayon pa sa pahayag ng Bangsamoro Transition Authority (BTA) ngayong araw ng Martes.
Ang BTA, na nagsisilbing pansamantalang pamahalaan ng BARMM, ay naglalayong ilapit ang pamahalaan sa mga tao sa pamamagitan ng pagtatatag ng mga bagong munisipalidad at pagbibigay-daan sa mas lokal na mga hakbangin sa paggawa ng desisyon at pagpapaunlad upang matugunan ang mga partikular na pangangailangan at alalahanin ng mga komunidad.
Sinabi ni MP Engr. Aida Silongan na nagpahayag ng pag-asa na ang plebisito para sa paglikha ng mga munisipalidad ay isasagawa kasabay ng 2023 barangay elections, na nagbibigay-diin sa kahalagahan ng pagbibigay ng mas mahusay na pamamahala at paghahatid ng serbisyo sa mga komunidad sa rehiyon ng Bangsamoro.
Ang walong munisipalidad, na binubuo ng 63 barangay, ay iminungkahi na likhain sa mga bayan ng Aleosan, Carmen, Kabacan, Midsayap, Pikit, at Pigcawayan, na pawang matatagpuan sa North Cotabato, isang lalawigan malapit sa Maguindanao.
Matatandaan na noong Disyembre 2022 ay naghain ang Government of the Day ng walong panukalang batas na naglalayong itatag ang mga munisipalidad ng Pahamudin, Kadayangan, Kabalukan, Northern Kabacan, Kapalawan, Malmar, Tugunan, at Ligawasan.
Dalawang araw na serye ng sabay-sabay na pampublikong konsultasyon ang naganap noong Hunyo ika-12–13 para sa BTA Bill Nos. 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, at 136 sa mga piling bayan ng North Cotabato.
Ipinahayag ni Deputy Floor Leader Atty. Mary Ann Arnado ang pananabik ng gobyerno ng Bangsamoro na ibalik ang mga residente ng BARMM SGA ng mas maginhawang pamumuhay kapalit ng mga sakripisyong kanilang tiniis.
Binigyang-diin ni Arnado na ang kakulangan ng kanilang sariling mga munisipalidad ay naglagay sa mga residenteng ito sa isang delikadong sitwasyon, na humahadlang sa kanilang pag-access sa mga mahahalagang programa at serbisyo ng pamahalaang Bangsamoro.
Kung maipapasa ang mga panukalang batas, ani Arnado, ang mga residente ay magkakaroon ng functional, accountable, at competent na local government unit na tutugon sa kanilang pang-araw-araw na pangangailangan.
Ang iminungkahing paglikha ng mga munisipalidad sa loob ng BARMM SGA ay umani ng suporta mula sa iba’t ibang stakeholder, kabilang ang mga opisyal ng lokal na pamahalaan, mga grupo ng civil society, at mga pinuno ng komunidad. Naniniwala sila na ang pagtatatag ng mga bagong munisipalidad ay magtataguyod ng inklusibong pamamahala, magbibigay ng kapangyarihan sa mga lokal na komunidad, at magpapadali sa mahusay na paghahatid ng mga serbisyong publiko.
Sa ginanap na dalawang magkahiwalay na pampublikong konsultasyon, araw ng Martes, ay mahigit 11,000 ang lagda ang natipon bilang suporta sa paglalagay ng puwesto ng lokal na pamahalaan sa Barangay Datu Binasing para sa BTA Bill No. 129, na naglalayong itatag ang munisipalidad ng Pahamudin.
Sa isang ginawang konsultasyon sa nasabing barangay, ilang grupo ang nag-lobby para sa pagpapalit ng pangalan ng munisipalidad sa Pimbagran dahil ito ayon sa kanila ay sumisimbolo sa pagkakaisa sa panahon ng pagpasa ng Bangsamoro Organic Law. Ang Pimbagran ay isang lokal na termino na nangangahulugang “palakasin”, bagamat malakas ang pagnanais ng mga residente; sa isa pang ginanap na konsultasyon ay iisa ang naging boses ng mga residente na Pahamudin parin ang ipapangalan sa bagong itatatag na munisipyo at gawing seat of government ang Libungan Torreta. Ang ipinapanukalang munisipalidad ay kinabibilangan ng barangays ng Balacayon, Buricain, Datu Binasing, Datu Mantil, Kadilingan, Lower Pangangkalan, Libungan Torreta, Matilac, Patot, Upper Pangangkalan, Lowe Baquer, at Simsiman.
Samantala, nagpahayag din ng suporta ang mga taga-Kapinpilan, Sambulawan, Tugal, Mudseng, Malingao, Central Labas, at Tumbras sa paglikha ng munisipalidad ng Kadayangan. Naniniwala sila na ang BTA Bill No. 130 ay magbibigay ng kapangyarihan sa kanila na “magsagawa ng higit na kontrol sa kanilang mga gawain at mapagkukunan ng hanapbuhay.”
“Ang pagtatatag ng isang hiwalay na munisipalidad ay magbibigay-daan sa amin na gumawa ng mga desisyon na naaayon sa aming mga partikular na pangangailangan, tungo sa mas mahusay at epektibong pamamahala,” sabi ng opisyal ng barangay, na binanggit ang mga natatanging hamon at pagkakataon na kinakaharap ng kanilang mga komunidad.
Nanawagan naman ang mga residente mula sa mga barangay ng Damatulan, Kadigasan, Kadingilan, Kudarangan, Nabalawag, Olandang, at Dungguan sa Midsayap na agarang pagpasa ng BTA Bill No. 131 na magbibigay-daan sa pagbuo ng munisipalidad ng Kabalaukan.
Ang mga residenteng ito ay nagpahayag din ng pangangailangan para sa paghirang ng mga pinuno na mangangasiwa sa munisipyo hanggang sa susunod na pambansang halalan.
Habang iminungkahi ng BTA Bill No. 132 ang paglikha ng Northern Kabacan, na bubuuin mula sa mga barangay ng Buluan, Nangaan, Sanggadong, Simbuhay, Simone, Pedtad, at Tamped. Nangako ang mga stakeholder ng kanilang buong suporta para sa batas at naghain ng ilang panukala, tulad ng pagpapalit ng pangalan ng munisipyo sa “Laya” mula sa “Northern Kabacan,” dahil mas sumasalamin umano sa natatanging pagkakakilanlan ng mga tao sa lugar.
Ang panukalang batas para sa munisipalidad ng Kapalawan, na nakabalangkas sa BTA Bill No. 133, ay naglalayong ilipat ang mga barangay ng Kibayao, Kitulaan, Langogan, Manarapan, Nasapian, Pebpoloan, at Tupig mula sa Carmen, North Cotabato. Partikular na binigyang-diin ng Tribal Chieftain na si Rodolpho Palawan Jr. ang suporta ng sektor ng Indigenous Peoples (IP), na binibigyang-diin ang kahalagahan ng pagsasama at pagkilala sa mga IP sa panukalang batas kapag ito ay naging batas.
Ang BTA Bill No. 134 naman ay nagmumungkahi ng paglikha ng munisipalidad ng Malmar, na binubuo ng pitong barangay: Balungis, Batulawan, Fort Pikit, Gokotan, Nabundas, Nalapaan, at Nunguan. Kung maipapasa ang panukala, ang mga barangay na ito ay pagsasama-samahin sa iisang administrative unit, na magreresulta sa kabuuang populasyon na 366,438 residente para sa bagong tatag na munisipalidad.
Ang mga Barangay Balong, Bualan, Lagunde, Macabual, Manaulanan, Pamalian, at Panicupan sa Pikit at Tapodoc sa Aleosan ay magiging bahagi ng munisipalidad ng Tugunan kung maipapasa bilang batas ang BTA Bill No. 135. Mahigit 2,000 grupo, kabilang ang mga opisyal at kinatawan ng barangay, barangay officials at representatives, civil society organizations, security forces, traditional, religious, women’s groups, at iba pa, ang nagpakita ng kanilang suporta sa iminungkahing panukala.
Ang BTA Bill No. 136 naman ay naglalayong itatag ang munisipalidad ng Ligawasan, na kinabibilangan ng mga barangay ng Bagoinged, Barungis, Bulol, Buliok, Gli-Gli, Kabasalan, at Rajamuda, na lahat ay kasalukuyang bahagi ng munisipalidad ng Pikit sa North Cotabato.
Kapag naisabatas na ang mga panukalang batas na ito, ang mga bagong likhang munisipalidad ay magkakaroon ng sariling local government units na may mga halal na opisyal na magiging responsable sa pagtugon sa mga partikular na pangangailangan at alalahanin ng kani-kanilang komunidad. (Tu Alid Alfonso, BMN/BangsamoroToday)
