Mga Opisyal ng BARMM, Tinalakay ang mga Isyu sa Lupa at Kasaysayan sa Isang Forum

COTABATO CITY (Ika-11 ng Hulyo, 2025 )  — Ang mga bagong nahalal  na Bise Gobernador at Bise Alkalde ng Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao (BARMM) ay nagsisilbing plataporma para sa bukas at makabuluhang diyalogo sa mga pangunahing isyu sa pamamahala. Sa bahagi ng open forum, ang mga lokal na pinuno ay tapat na nagpahayag ng matagal nang alalahanin tungkol sa mga alitan sa lupa, historical representation, at legislative continuity.

Ang forum ay pinangasiwaan ni Selahuddin Hashim ng The Moropreneur Inc. at nagtampok ng malalim na mga tugon mula sa MILG Deputy Minister na si Prof. Eddie  Alih at Member of Parliament Atty. Lanang  Ali.

‎‎Sa pagtitipon, tinalakay ng mga opisyal ang mga hamon sa pagresolba ng mga isyu sa lupa, partikular sa mga ancestral domain claims at land disputes. Ipinunto ni Atty. Ali, isang miyembro ng Bangsamoro Parliament, na ang mga dokumento tulad ng tarsila ay may kultura at historikal na kahalagahan, ngunit hindi ito sapat upang patunayan ang pagmamay-ari ng lupa.

Sa pagpapalawak sa alalahaning ito, iminungkahi ni Atty. Anwar  Malang ang pagtatatag ng Bangsamoro Land Commission—isang rehiyonal na katawan na mamamagitan sa mga hindi pagkakaunawaan sa lupa, mag-verify ng mga pag-aangkin sa ninuno, at tutugon sa mga kawalang-katarungang bunga ng mga dekada ng pagbubukod sa ilalim ng mga pambansang batas sa lupa. Binigyang-diin niya kung paano sistematikong nakapipinsala sa mamamayang Moro ang mga patakaran sa lupa noong 1930s.

Mula sa Lanao del Sur, ikinalungkot ni Vice Mayor Haroun Al Rashid III Lucman ng Tamparan ang patuloy na pagsasanib ng mga kontribusyon ng Maranao sa opisyal na mga salaysay ng kasaysayan ng Bangsamoro, partikular na kaugnay ng resulta ng Jabidah Massacre. Nagbigay pugay siya sa kanyang lolo, na kumupkop sa mga refugee, at itinampok sina Senador Domocao Alonto at Congressman Rashid Lucman, na ang mga pagsisikap ay tumulong sa paghubog ng layunin ng Bangsamoro.

Bilang tugon, binigyang-diin ni Propesor Alih ang kahalagahan ng pag-decolonize at muling pagsulat ng kasaysayan ng Bangsamoro, na itinuturo na maraming umiiral na mga account ang isinulat ng mga tagalabas at nabigong makuha ang magkakaiba at lokal na karanasan ng mga taong Bangsamoro. Nanawagan siya sa mga lokal na pinuno at iskolar na manguna sa paggawa ng inklusibo at tumpak na salaysay sa kasaysayan.

Samantala, inihain ni Vice Mayor Midpantao Midtimbang Jr. ng Guindulungan ang dalawang kagyat na isyu kaugnay ng karapatan ng Indigenous Peoples (IP). Una, inusisa niya kung ang Indigenous Peoples Mandatory Representatives (IPMRs) ay kailangang muling italaga pagkatapos ng bawat halalan. Nilinaw ni Atty. Ali na bagama’t ang termino ng isang IPMR ay naaayon sa termino ng mga lokal na konsehal, ang taunang muling pag-endorso ng kanilang komunidad ay kinakailangan upang matiyak na mananatili silang isang lehitimo at aktibong boses para sa populasyon ng IP.

Kinuwestiyon din ni Vice Mayor Midtimbang ang pagiging lehitimo ng aplikasyon ng Certificate of Ancestral Domain Title (CADT) na sumasaklaw sa mahigit 200 ektarya—kabilang ang Camp Bad’r—na isinampa ng NCIP Region XII, sa kabila ng nasa ilalim ng hurisdiksyon ng BARMM. Sinabi ni Atty.  Ali na ang overreach na ito ay hamon sa Bangsamoro Parliament sa pamamagitan ng isang privilege speech at pagkatapos ay hinarap ng Intergovernmental Relations Body (IGRB). Pinagtibay niya na ang hurisdiksyon sa mga usapin ng ancestral domain sa BARMM ay nasa Ministry of Indigenous Peoples’ Affairs (MIPA), at ang lahat ng aksyon ng NCIP sa loob ng rehiyon ay kasalukuyang naka-hold, habang hinihintay ang pagpasa ng Bangsamoro Indigenous Peoples Code.

Mula sa Tawi-Tawi, ay nagpahayag naman ng mga alalahanin si Bise Mayor Wasilah Abdurahman ng Simunul sa hindi pagsama sa Sheikh Karimul Makhdum Mosque—ang pinakamatandang mosque sa Pilipinas—mula sa mga naunang bersyon ng opisyal na BARMM Hymn video. Kinilala ni Propesor Alih ang pangangasiwa at tiniyak na ang mosque ay isinama na sa mga mas bagong bersyon. Nabanggit din niya na ang Bangsamoro Cultural Heritage Commission ay kasalukuyang nagsasagawa ng mga pagsisikap na kilalanin at opisyal na kilalanin ang mga makabuluhang makasaysayang at kultural na mga lugar sa buong rehiyon.

Binigyang-diin ni Vice Mayor Abdurahman na nagsimula ang pagsasanay sa Jabidah sa Simunul, ngunit walang inilagay na historical marker upang gunitain ang mahalagang kaganapang ito. Pinatunayan ni Propesor Alih ang katumpakan ng kasaysayan ng claim na ito at nagpahayag ng buong suporta para sa pagtatatag ng isang commemorative marker. Nangako siyang i-endorso ang panukala sa Transitional Justice and Reconciliation Commission (TJRC) at iba pang nauugnay na institusyon para pormal na alalahanin ang kontribusyon ni Simunul.

‎Samantala, ipinunto naman ni Prof. Alih, Deputy Minister ng Ministry of Interior and Local Government (MILG), na mahalaga ang pagbuo ng isang inclusive at accurate historical narrative para sa rehiyon. Aniya, ang mga lokal na lider at iskolar ay dapat magtulungan upang makabuo ng isang komprehensibong kasaysayan ng Bangsamoro.

Sa pagtatapos ng forum, nagpasalamat ang mga opisyal sa pagkakataong makapag-usap at makahanap ng mga solusyon sa mga isyu sa rehiyon.  ( Mohaimen P. Atuan – OJT MSU-AB Islamic Studies, BMN/BangsamoroToday)